Tema 8 - Ja pse ajri i ndotur vazhdon te vrase njerezit ne Elbasan

Elbasani eshte nje prej qyteteve me te medha ne Shqiperi, por edhe qyteti me ajrin me te ndotur. Ndotesit e ajrit ne kete qytet jane te shumte, por dy me kryesoret jane uzinat dhe inceneratori.

a)     Uzinat jane pjese e historise se Elbasanit.

Ne fillim te viteve 1960, ne nje fushe bujqesore te qytetit filloi te ndertohet kombinati me i madh industrial ne Shqiperi. Ky kombinat u planifikua ne Elbasan, per te qene njeherazi prane portit te Durresit dhe minieres se Perrenjasit, por edhe larg kufirit me ish Jugosllavine, e cila mund te ankohej per nivelin e ndotjes se ajrit.

Ai mori rreth 25 vite per tu ndertuar, punesoi 12 mije punetore dhe i kushtoi popullit te varfer shqiptar 5 miliarde dollare. Nderkohe qe ky kombinat prodhoi celik, nikel dhe kripera kobalti me vlere ne tregun nderkombetar, ne nje raport te OKB-se vleresohet se ai emetoi ne ajer rreth 2 milion ton gazra toksike. Duke prodhuar keshtu nje nga katastrofat me te medha mjedisore ne historine e Shqiperise. 

Ndryshimet politike te viteve 1990 sollen edhe pezullimin e punes ne kete kombinat, per te rifilluar serish 10 vite me vone kur uzinat e tij u privatizuan nga nje kompani turke, e cila premtoi se do bente investime e duhura, qe do te siguronin ruajtjen e standardeve mjedisore.

Premtime keto qe sigurisht nuk u mbajten kurre, pasi filtrat e nevojshem kushtojne deri ne 36% te vleres totale te investimit. Kosto kjo shume e madhe per nje kompani private qe do te ule shpenzimet dhe te maksimizoje fitimin

E sikur kjo te mos mjaftonte, vitet e fundit Elbasanit I jane shtuar edhe fabrika te tjera te cilat gjithashtu nuk respektojne asnje standard mjedisor, dhe vazhdojne te emetojne ne ajer gazra nga me te rrezikshmet.

a)     Nje ndotes I dyte eshte inceneratori i mbeturinave

Prej disa dekadash mbetjet urbane mblidheshin ne nje vend grumbullim ne periferi te qytetit, dhe digjeshin. Por prej nje viti ne kete qytet eshte ndertuar nje incinerator gjigand mbeturinash, I cili ka nje kapacitet perpunues 360 mije m3 mbetje. Ose e thene ndryshe 40 here sa siperfaqja e stadiumit te Elbasanit.

Megjithese per kete incinerator jane investuar 12 milion Euro nga parate e taksapaguesve, ai eshte ne pronesi te nje privati, i cili synon te maksimizoje fitimin. Cka mund te shpjegoje aludimet se eshte perdorur teknologji te vjeteruar, e cila eshte hequr nga qarkullimi ne Evrope pikerisht sepse nuk garanton standarde mjesidore. Ekspertet ngrene shqetesimin se inceneratori i djeg mbeturinat ne temperature 970 grade celcius, nderkohe qe per te eleminuar dioksinat dhe furanet qe clirohen nga djegia e mbeturinave kerkohet nje temperature mbi 2000 grade celcius.

Per me teper, ata ngrene pikepyetje se si ka mundesi qe nje nje incinerator dhe impiant per trajtimin e mbetjeve te kushtoje vetem 22 milion Euro, ku ne vendet e BE-se per nje incinerator te se njejtit kapacitet vetem filtrat kushtojne 28 milion Euro. Pra, gjasat jane qe ky incinerator nuk perdor filtrat e nevojshem, duke e bere ate te ngjashem me djegien e meparshme te mbeturinave ne fushe te hapur, vetem se tani eshte brenda 4 mureve dhe per kete kemi shpenzuar miliona dollare nga buxheti I shtetit.

Po cfare pasojash ka kjo ndotje ne shendet?

Sipas Organizates Boterore e Shendetesise tre jane semundjet kryesore qe shkaktohen nga ndotja e ajrit: kanceri I mushkrive, semundjet e frymemarrjes dhe semundjet kardiovaskulare. Mirepo studimet e viteve te fundit ne Universitetin e Harvardit e lidhin ndotjen e ajrit edhe me autizmin tek femijet, semundjet e gjakut, diabetin, dementian dhe obezitetin. Per pasoje ndotja e ajrit eshte shkaktare per mijera vdekje te parakohshme cdo vit, duke vene ne vecanti ne rrezik jetet e njerezve me imunitet te dobet apo te atyre qe shpenzojne kohe ne mjedise te hapura.

Demet ne shendet qe vijne nga ndotja e ajrit jane te gjithepranuara ne Elbasan. Institucione te ndryshme vendore apo kombetare e kane konfirmuar kete. Media raporton vazhdimisht ankesat e banoreve, dhe politikanet gjithashtu kane premtuar masa.

Vetem muajt e fundit Keshilli Bashkiak shpalli emergjence mjedisore ne Elbasan. Kryetari I bashkise doli ne media duke iu lutur ministrit te mjedisit te shkonte ta shihte me sy ndotjen qe I vjen qytetit nga keto fabrika. Kryetari i grupit parlamentar te partise ne pushtet shkoi edhe me tej duke e kercenuar ministrin nese nuk merreshin masa urgjente per t’i detyruar fabrikat qe te vendosin pluhurkapset. Ministri nga ana tjeter shkarkoi kryeinspektorin e qarkut dhe shperndau inspektoriatin vendor mjedisor. Pervec kesaj, edhe institucione te tjera si Instituti I Shendetit Publik ka kercenuar me gjoba subjektet qe ndosin ajrin.

Po nese qenka keshtu atehere perse nuk eshte marre asnje mase deri tani?

a)     Se pari eshte mungesa e presionit te nevojshem nga publiku

Megjithese ka nje ndergjegjesim te gjere ne Elbasan per ceshtjen e ndotjes, publiku duket se e ka pranuar gjendjen dhe eshte dorezuar. Mungojne protestat e medha apo reagimi I votuesve, gje qe mund t’I detyronte politikanet e zgjedhur qe te marrin masa urgjente per kete pune. Protestat per ndotjen kane qene te rralla dhe ne to kane marre pjese shume pak njerez.

Nderkohe qe mungesa e reagimit popullor reflektohet ne shume ceshtje te tjera, ndotja ne Elbasan eshte ne nivele te tilla qe perben kercenim per jeten dhe shendetin e femijeve. E megjithate shume njerez shqetesohen me shume per punesimin se sa per ndotjen, duke e lene fatin e femijeve te tyre ne dore te politikaneve. Nga ana tjeter, kompanite qe ndosin ajrin kane fuqi ekonomike per ta vene ne rrezik karrieren e kujdo politikani qe do t’i dale kunder interesave te tyre, dhe shpesh ja dalin te bejne biznes te patrazuar nga ligji apo shteti.

a)     Se dyti eshte korrupsioni sistemik

Nga njera ane filtrat kushtojne shume. Ndertimi i fabrikave qe plotesojne standardet e BE-se per mbrojtjen e Mjedisit ka kosto jashtezakonisht te madhe. Keshtu mos plotesimi i standardeve mjedisore ka nje incentive shume te madhe per kompanite private te cilat kane per qellim te maksimizojne fitimin.

Papergjegjshmeria e ketyre bizneseve private eshte evidente, mjafton te shohesh se si kompania me e madhe e metalurgjise ka 10 vjet qe ka shpallur falimentin vetem per tiu shmangur detyrimeve tatimore, dhe nderkohe vazhdon te punoje e pashqetesuar nga organet ligjzbatuese.

Nga ana tjeter kemi te bejme me nje shtet te dobet perballe privatit, qe vjen si pasoje e privatizimit te cdo pasurie shteterore duke e kaluar ate ne duart e privateve te papergjegjshem. Nese fabrika do te ishte shteterore inspektoriatet perkatese do te kishin mundesi ta kontrollonin zbatimin e ligjit. Por duke u privatizuar, keto subjekte jane shnderruar ne perbindsha financiar me aftesi korruptuese ne te gjitha nivelet, si permes financimit te fushatave zgjedhore ashtu edhe permes blerjes se politikaneve te caktuar te dyja kraheve.  Nuk mungojne akuzat publike (ne disa raste edhe zyrtare) se keto kompani kane arritur te paralizojne punen monitoruese jo vetem te ekzekutivit, por edhe te organeve te drejtesise.

Ne nje situate te tille, midis presionit te Popullit nga njera ane dhe nevojes per para (per fushata zgjedhore) nga ana tjeter, politikanet shpesh behen pjese e spektaklit mediatik, ku I pergjerohen per vetepermbajtje atij te cilit duhet t’i kishin mbyllur biznesin dhe t’I kishin vene prangat.

Dhe nese mendon se po tregohemi te padrejte ndaj institucioneve publike, le te kujtojme se cfare do te kishte ndodhur nese institucionet ne vend te teatrit do kishin bere detyren: 

Se pari, Ministri i Mjedisit nuk do t’i kishte dhene leje mjedisore ketyre kompanive, pa u siguruar me pare qe investimi i tyre nuk rrezikon jeten e publikut. Masa keto qe duket se nuk jane marre nga pjesa me e madhe e kompanive qe ndosin ajrin ne Elbasan.

Se dyti, Ministria e Mjedisit, Inspektoriati i Mjedisit dhe Agjensia kombetare e Mjedisit sapo te kishin konstatuar ndotjen qe shkaktojne keto  subjekte do i kishin vendosur atyre gjoba dhe do I kishin pezulluar veprimtarine duke mos i lejuar te vazhdonin te ndosnin qytetin.

Se treti, bashkia do I kishte kallezuar ne prokurori nje nga nje te gjitha subjektet qe kryejne krim mjedisor. Me pas do te kishte informuar publikun per nivelin e ndotjes qe vjen nga secili prej ketyre subjekteve dhe do te kishte marre masa te tjera per pastrimin e ajrit.

Se katerti, Prokuroria do te kishte nisur hetimin kryesisht ose me kallezim per krimin mjedisor te ketyre kompanive, dhe do kishte arrestuar administratoret qe shkelin ligjin, duke ndotur mjedisin dhe duke vene ne rrezik jeten e qytetareve.

Po tani cfare mund te bejme?  

Ceshtja e ndotjes ne Elbasan eshte teper e komplikuar dhe do te kerkonte nderhyrje politike dhe ekonomike nga qeveria, sic mund te ishte shtetezimi uzinave te metalurgjise dhe inceneratoreve, apo mbyllja e tyre.

E verteta eshte se aktualisht keto biznese jo vetem qe nuk japin asnje kontribut ne buxhetin e shtetit, po vazhdimisht marrin ne formen e investimeve apo koncensioneve nga ana e qeverise. E nderkohe prodhojne kosto te te jashtezakonshme sociale dhe ekonomike permes ndotjes qe shkaktojne ne qytet. Nese keto ndermarrje do te ishin ne varesi te shtetit, monitorimi I tyre do te ishte shume me I lehte, per shkak se fuqia e tyre korruptuese dhe paralizuese per institucionet shteterore inspektuese do te ishte me e vogel.

Megjithate, kjo nuk do te thote se bashkia e Elbasanit dhe aktoret vendor nuk kane shume per te bere:

Se pari, Bashkia duhet te heqe dore nga lutjet dhe pergjerimet televizive dhe te kallezoje penalisht kedo qe ndot mjedisin dhe ve ne rrezik jeten e qytetareve. Ndotja e ajrit eshte veper e rende penale e parashikuar me denim gjer ne 10 vite burg.

Se dyti, Bashkia eshte furnizuesi kryesor i impiantit te ndertuar ne Elbasan, keshtuqe ajo ka mundesi por edhe pergjegjesi te sigurohet qe inceneratori i mbeturinave perdor filtra sipas standardeve evropiane. Ne te kundert te refuzoje dergimin e mbeturinave te qytetit ne kete incinerator, dhe t’I coje ato ne kompani riciklimi apo inceneratore te tjere brenda apo jashte vendit.

Se treti, zyrat e ndihmes ligjore, avokate, shoqata dhe aktiviste lokal te nisin padi civile kunder kompanive qe me ndotjen e tyre kane marre jete njerezish dhe kane krijuar nje katastrofe mjedisore ne Elbasan. Pervec Kodit civil edhe Ligji 8934 per mbrojtjen e Mjedisit ua jep kete te drejte.

Se katerti, Bashkia t’I kerkoje Keshillit te Ministrave qe te vendose limite per nivelin e gazrave qe mund te emetohen ne ajer nga kompanite qe operojne ne kete bashki. Dhe te sigurohet qe ky nivel ndotjeje monitorohet dhe respektohet.

Se pesti, bashkia te informoje qytetaret per nivelin e ndotjes duke bere nje monitorim te sakte, transparent dhe qe mbulon te gjithe qytetin, perfshi zonat prane fabrikave ndotese, gje qe mund te rriste edhe presionin publik ndaj ketyre kompanive dhe institucioneve monitoruese.

Eshte gjithashtu e rendesishme qe informacioni mbi ndotjen te jete i paraqitur ne menyre te lexueshme per qytetaret, duke lejuar krahasimin e nivelit te ndotjes ne kohe dhe hapesire.

burimet:

·       http://www.pp.gov.al/web/ligj_per_mbrojtjen_e_mjedisit_44.pdf

·       https://www.parlament.al/wp-content/uploads/2015/10/ligj_nr_162_dt_4_12_2014_20658_11.pdf

·       http://www.pp.gov.al/web/kodi_penal_2016_1033.pdf

·       https://www.youtube.com/watch?v=DC62yFXCU7Q

·       https://www.youtube.com/watch?v=lQ1S2sAX-rI

·       https://www.youtube.com/watch?v=Zmtl5bPrfJw

·       https://www.youtube.com/watch?v=A70eiSMkchk

·       https://www.youtube.com/watch?v=Owqgw8wytAk

·       https://www.youtube.com/watch?v=vmoXedpqHPA

·       https://www.youtube.com/watch?v=bCBRHMuKBgg

·       https://www.youtube.com/watch?v=eY4q8VRfOC8

·       https://www.youtube.com/watch?v=Ow5kaTOz5ys

·       https://www.youtube.com/watch?v=nV00DbMFk2A

·       https://www.youtube.com/watch?v=pmVmAQdjCH0

·       https://www.youtube.com/watch?v=Cvngq6XRXWk

·       https://www.youtube.com/watch?v=Hid8d8LObyg

·       https://www.youtube.com/watch?v=Z6RIvgTLz_w

·       http://www.gazetamendimi.com/ndotja-ne-elbasan-shkaqet-dhe-pasojat/

·       http://www.balkanweb.com/site/ndotja-ne-elbasan-studimi-i-fundit-sa-rrezikohen-qytetaret/

·       http://opinion.al/ndotja-ne-elbasan-ministri-shkarkon-kryeinspektorin-pas-ankeses-se-deputetit/

·       http://www.panorama.com.al/ndotja-ne-elbasan-bashkia-shpall-emergjence-mjedisore/

·       http://elbasani.gov.al/sq-al/Lajmet/Pages/ndotjaaaa.aspx

·       http://elbasani.gov.al/sq-al/Lajmet/Pages/keshilliprill2018.aspx

·       http://www.akm.gov.al/

·       http://mjedisi.gov.al/standartet-mjedisore/

·       http://www.instat.gov.al/media/2571/vjetari_statistikor_rajonal.pdf

·       http://79.106.162.242:3392/sensoret/vizitor.php

·       http://ec.europa.eu/environment/air/quality/standards.htm

·       http://top-channel.tv/video/banoret-ne-elbasan-impianti-na-largoi-ndotjen/

·       http://top-channel.tv/video/ndotja-ne-elbasan-monitorimi-i-ajrit-nga-bashkia/

·       https://www.youtube.com/watch?v=Jlh5sFJOPnw

·       https://www.youtube.com/watch?v=srEPVZZ7faA

·       https://www.youtube.com/watch?v=kFklF8975jg

·       https://www.youtube.com/watch?v=aiEngFAkcOs

·       https://www.youtube.com/watch?v=-FIKv_ibFyY

·       https://www.youtube.com/watch?v=FQ5yxcgWKMA

·       https://www.youtube.com/watch?v=6SxhcMciDEs

·       https://ekolevizja.wordpress.com/2014/12/04/elbasan-djegia-e-mbetjeve-urbane-rrezik-per-banoret/

·       http://elbasaniad.org/ish-kombinati-metalurgjik-elbasan/

·       http://shekulli.com.al/ndertimi-dhe-renia-e-celikut-te-partise-ne-elbasan/

·       https://citizens-channel.com/2017/09/05/inceneratori-i-elbasanit-banoret-ankohen-per-aromat-e-renda-qe-clirohen-prej-tij/

·       https://citizens-channel.com/2017/04/21/inceneratoretshkaterrim-per-mjedisin-rrenim-per-biznesin-e-riciklimit/

·       http://shekulli.com.al/inceneratoret-11-fakte-pse-duhet-ti-refuzoje-shqiperia/

·       https://www.youtube.com/watch?v=MB6kWKVYqz4

·       http://www.standard.al/2013/08/29/zonat-me-te-ndotura-ne-shqiperi-metalurgjiku-ne-elbasan-mban-vendin-e-pare/

·       http://www.who.int/mediacentre/news/releases/2014/air-pollution/en/

·       http://www.sparetheair.com/health.cfm?page=healthoverall

·       https://www.gardenof.life/10-diseases-caused-by-pollution/

·       https://medium.com/@auzairind/10-most-common-diseases-caused-by-air-pollution-8faf75f51f8d

·       https://www.sciencenews.org/article/list-diseases-linked-air-pollution-growing

·       https://www.youtube.com/watch?v=UXe5YDTGJYU

·       http://www.gazetadita.al/elbasan-proteste-per-mbrojtjen-e-mjedisit/

·       http://www.balkanweb.com/site/qytetaret-proteste-kunder-ndotjes-jo-kombinatit-te-ri-metalurgjik/

·       http://konica.al/2017/08/elbasan-ndotja-nga-fabrika-hidhen-ne-proteste-banoret-mbeshteten-nga-balla/

·       http://www.oranews.tv/article/Prokuroria%20zbulon%20lidhjet%20e%20dosjes%20KURUM%20me%20ish%20prokurorin%20e%20Elbasanit,%20Dritan%20Gina

·       http://www.kohajone.com/2018/04/21/ndotja-ne-elbasan-prokuroria-nis-hetimet-shkrihet-inspektorati-i-mjedisit/

·       http://elbasaninews.al/rama-dhe-sejdini-inspektojne-uzinen-e-ferrokromit-ne-elbasan/

·       http://www.arkivalajmeve.com/Ndotja-ISHP-Kurum-i-larg-standarteve-te-BE-se-Tymi-vetem-efekt-viziv.1047409397/

·       https://www.elbasaniplus.com/denoncimi-miremengjes-nga-kurum-elbasan/